کودک کیست؟ والد کیست؟
در نگاه اول شاید بسیاری از ما که خود تجربه دوران کودکی را داریم، و یا اکنون با کودکان در تعامل و ارتباط هستیم و با آنان زندگی می‌کنیم، پاسخ این پرسش را بسیار بدیهی و روشن بدانیم. اما با نگاهی دقیق‌‌تر در‌می‌یابیم این سوال جواب‌های متفاوتی دارد که متاثر از عوامل گوناگونی همچون جامعه، فرهنگ، نگرش و تجربیات شخصی و ارزش‌های فردی‌ست.
حال قصه‌من در صدد آن است تا به این پرسش از منظر خود پاسخی را ارائه دهد.
کودک کیست؟
قصه‌من تاکید بر درک و تفکر درباره‌ی نقش و جایگاه کودکان در جامعه و زندگی انسانی دارد از این رو مفهوم کودکی را در 4 بخش فلسفی، روانشناسی، اجتماعی و آموزشی بررسی می‌کند.
فلسفه‌ی قصه‌من در رابطه با کودک:
از نگاه ما کودک فردی‌ست با هویت مستقل و توانمندی‌های منحصر‌به‌فرد که نه تنها نقش فعالی در جامعه دارد بلکه دارای شعور و تفکر نیز می‌باشد. لذا کودک به عنوان یک انسان، با تجربه‌ی زیستی اندک حقوقی در جامعه دارد که باید مورد احترام و توجه همگان قرار گیرد.
نگاه روانشناسی قصه‌من به کودک:
از آن‌جایی که هر کودک ویژگی‌ها و توانمندی‌های منحصربهفردی هم از لحاظ شخصیتی و هم از لحاظ محیط زیستی دارد، پس مسیری که برای شناخت خود و پیرامونش طی می‌کند متفاوت از سایرین است. این تجربیات متفاوت به شکل‌گیری هویت مستقل، تفکرات، رفتارها و احساسات کودک کمک می‌کند. از این رو آهنگ رشد روانی هر کودک با توجه به تجربیاتش متفاوت از دیگری خواهد بود. به همین دلیل در مواجهه با یک مسئله هر کودک رفتاری متفاوت بروز می‌دهد که متاثر از تجربیات و احساسات اوست.
از سوی دیگر کودکان توانایی‌های متفاوتی دارند لذا از نظر سرعت رشد(جسمی، ذهنی، عاطفی_اجتماعی و کلامی) با یکدیگر متفاوتند و این خود منجر می‌شود که کودکان نیازهای متفاوتی نسبت به یکدیگر در یک بستر مشابه داشته باشند و در پس هر نیاز احساسی است که کودک همچون بزرگسال آن را تجربه می‌کند. در فضای امن همدلی و پذیرش از سوی اطرافیان، کودک با شناخت احساس و نیاز خود در جهت درک شخصیت خود گام بر‌می‌دارد و برای مدیریت احساس خود به حل مساله می‌پردازد. بیان احساس و ابراز آنها به صورت آزادانه برای کودک منجر به رشد روانی او خواهد شد .
نگاه اجتماعی قصه‌من به کودک:
کودک در جامعه به عنوان عضو ارزشمند و مهمی در نظر گرفته می‌شود که نه تنها جزئی از نسل حاضر جامعه محسوب می‌شود بلکه از آینده نیز سهم به‌سزایی دارد. لذا حضور کودکان در محیط‌های امن و حمایت‌کننده همانند خانواده، مهدکودک، مدرسه، دوستان و جامعه تاثیر فراوانی بر رشد و ارتقاء جامعه دارد. کودک به عنوان انسان، دارای حقوقی‌ست که احترام و توجه شهروندان به این حقوق بر عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس کودکان بسیار تاثیرگذار است که این خود منجر به تقویت رشد اجتماعی آنان می‌گردد.
این حقوق شامل حق زندگی، حق سلامتی، حق رشد، حق امنیت، حق انتخاب و مشارکت و حق حمایت از آسیب‌ها می‌باشد.
ایجاد بستری امن و صلح‌آمیز در جامعه برای کودک الزامی‌ست تا بتواند آزادانه علایق، نظرات،نیازها و احساسات خود را به صورت گفت‌وگوی آزادانه بیان کند. در این بستر ارتباطی آزاد است که کودک تعامل صلح‌آمیز را فرا‌می‌گیرد و مهارت همدلی خود را با سایر افراد جامعه تقویت می‌کند.
زمانی که کودک در محیطی قرار می‌گیرد که حق انتخاب را در آن تجربه می‌کند با مفهوم مسئولیت آشنا می‌شود چرا که در می‌یابد در پس هر انتخاب خود مسئولیت فردی و اجتماعی نیز بر عهده‌اش خواهد بود .
آموزش و کودک:
هر کودک دارای پتانسیلی خاص برای یادگیری و رشد می‌باشد که این خود زمینه‌ای برای توجه به حقوق کودک در آموزش است. این حقوق عبارتند از: حق به تحصیل و آموزش، حق شرکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به یادگیری، حق احترام و پذیرش تفاوت‌های فردی، حق بهره‌مندی از بستر آموزشی متناسب با نیازها و خواسته‌های کودک.
کودک یکی از اعضای فعال در فرآیند یادگیری محسوب می‌شود که توجه به رشد تفکر و انگیزه او بسیار اهمیت دارد. کودک زمانی به یادگیری موضوعی علاقه‌مند می‌شود که آموزش به نحوی طراحی شده باشد که نه تنها روحیه‌ی پرسش‌گری را در کودک تقویت می‌کند و موضوع از جمله نیازها و دغدغه‌های کودک است بلکه به کودک فرصت گفت‌و‌گو، اظهار‌نظر، مخالفت و موافقت با موضوع مطرح شده داده شود.
به این ترتیب فرصت‌های آموزشی تعاملی و ترغیب‌کننده علاقه به یادگیری را در کودک تقویت می‌کند و کودک به یادگیری به عنوان یک ارزش در طول زندگی خود نگاه می‌کند.
آیا کودک با تمام این ویژگی‌ها در مسیر رشد و تجربه خود نیاز به والد دارد؟ نقش والد چیست؟ مهم‌تر اینکه والد کیست ؟
والد کیست؟
در جواب این پرسش پاسخی که به ذهن بسیاری از ما می‌رسد این است که به پدر و مادری که یک یا چند فرزند به دنیا می‌آورند والد گفته می‌شود. به راستی والد کیست؟ و چه نقشی در زندگی فردی و اجتماعی کودک دارد؟
با توجه به ویژگی‌هایی که برای کودک بر شمردیم، کودک انسانی‌ست دارای شعور و قدرت‌تفکر، با تجربه‌ی زیستی اندک که در جهت شناخت خود و پیرامونش در مسیر کشف و تجربه گام بر‌می‌دارد. لذا نیاز کودک در این راه به یک همراه و حمایت‌کننده کاملا بدیهی و روشن است از نظر ما این همراه و حمایت‌کننده همان والد است.
والد نقش بسیار مهمی در زندگی انسان ایفا می‌کند و تاثیرات گسترده‌ای بر شخصیت، رفتار، روان و رشد همه‌جانبه‌ی افراد دارد.
والد نه تنها مراقب و حمایت‌کننده کودک دیده می‌شود بلکه اولین فردی‌ست که کودک با وی در تعامل قرار می‌گیرد. در واقع اولین تجربه‌ی ارتباطی کودک با پیرامون خود است. پس رابطه‌ی والد با کودک نقطه‌ی آغاز تجربیات انسانی کودک شناخته می‌شود. تجربیات و تاثیرات اولین ارتباط( همان ارتباط والد با کودک )، بر شکل‌گیری نگرش‌ها، باورها و ارزش‌های انسان تا سالها و حتی بزرگسالی بسیار قابل توجه می‌باشد.
والد در واقع اولین و مهمترین انتقال‌دهنده‌ی ارزش‌ها، باورها و فرهنگ خانواده و جامعه به کودک معرفی می‌شود و کودک با شناخت آنها به درک درستی از هویت و شخصیت خود می‌رسد.
والد با توجه به نوع والدگری که دارد، نقش به‌سزایی در رشد و شناخت توانمندی‌های کودک ایفا می‌کند چرا که والد نه تنها مسئول تامین نیازهای جسمی و امنیتی کودک است بلکه تاثیر شگرفی در رشد روانی او دارد.
حال اگر والد از نظر روانی حمایت‌کننده باشد و محیط امن و محبت‌آمیزی برای رشد کودک فراهم کند کودک می‌تواند در این بستر در جهت شناخت علایق،احساسات و نیازهای خود حرکت کند. در سایه‌ی این حمایت و مراقبت، کودک به درک درستی از شخصیت خویش می‌رسد. لذا والدگری مثبت می‌تواند توانایی‌های روانی و اجتماعی کودک را تقویت نماید و او را برای حضور در جامعه آماده کند.
در نظر داشته باشیم نوع والدگری و سبک فرزندپروری والد بسیار متأثر از فردیت او می‌باشد. چرا که هر والد فردیت ویژه و منحصربهفردی دارد که توسط عواملی نظیر زمینه‌های فرهنگی، ویژگی‌های شخصیتی، تجربیات زندگی، علایق و ارزش‌ها و باورهای فردی شکل می‌گیرد که نقش مهمی در تعامل با کودک دارد.
این فردیت منحصربه فردِ والد دیدگاه‌های متنوعی به کودک منتقل می‌کند و به عنوان نمونه‌های رفتاری معرفی می‌شود. برای مثال والدی که کتاب‌خوانی و علاقه به یادگیری را به عنوان یک ارزش در زندگی خود نهادینه کرده است و در جهت آن به عنوان فردی مستقل تلاش می‌کند، این ارزش را در بستر زندگی به سادگی به کودک منتقل خواهد کرد. و یا راه حل و روشی که والد در بیان احساسات خود برای مثال خشم به کار می‌گیرد به عنوان یک الگوی رفتاری در ذهن کودک ثبت خواهد شد.
در واقع والد با توجه به فردیت خویش، تلاش برای رشد، ارتقا استعدادها و توانمندی‌های منحصر به فردش و گرامی‌داشت شخصیت مستقل خود، سبکی از زندگی را به کودک معرفی می‌کند. و به این ترتیب کودک با درک و احترام به فردیت و هویت مستقل والد به زمینه‌ای دست می‌یابد تا به شناخت درستی از فردیت خود برسد.
در صورتی که کودک در محیطی باشد که در آن والدگری نقادانه و منفی سایه انداخته است، تاثیرات مخربی بر روان کودک خواهد گذاشت که منجر به کمبود اعتماد‌به‌نفس، اضطراب، اختلالات رفتاری می‌شود. و کودک هرگز نمی‌تواند در مسیر تجربیات خود، در جهت درک شخصیت واقعی و شناخت نیازهای اساسی خود گام بردارد و شهامت ابراز خود را در هیچ گروهی نخواهد یافت.
در واقع والد کسی است که به کودک این تعهد را می‌دهد که عشق او به کودک کاملا بی‌قید‌و‌شرط است او تحت هر شرایطی کودک را مورد حمایت خود قرار می‌دهد و کودک را با تمام ویژگی‌های منحصر‌به‌فردش می‌پذیرد و در مسیر رشد کنار او گام خواهد برداشت. این تعهد نسبت به عشق بی قید و شرط والد به کودک، این شهامت را می‌دهد تا در ارتباط و فضایی صلح‌آمیز به بیان خود واقعی‌اش بپردازد و در ارتباطات خود با دیگران، نسبت به شخصیت و آنچه که او هست احساس رضایت و خشنودی کند.
والد کسی است که با ایجاد فضای گفت‌وگوی آزاد به کودک این فرصت را می‌دهد تا به عنوان شخصیت مستقل و منحصر‌به‌فرد به بیان نظرات، نیازها و احساسات خود بپردازد و از حق مشارکت،تصمیم‌گیری و انتخاب خود بهره‌مند شود. والد در این فضا به کودک این اطمینان را می‌دهد که کودک فرصت خطا و اشتباه در مسیر انتخابی خود را دارد و در هر تجربه‌ای حمایت‌گر کودک خواهد بود.
والد در کنار مراقبت خود از کودک فضایی آزاد در اختیار کودک قرار می‌دهد تا با تجربه‌هایی که به دست می‌آورد به تقویت و رشد همه‌جانبه خود بپردازد.
در کنار همه مطالبی که در بالا ذکر شد باید بدانیم که رابطه‌ی کودک و والد یک رابطه‌ی دو‌سویه است که نیاز به آگاهی و شناخت ویژگی‌های هر دو طرف یعنی والد و کودک دارد. لذا ما در نقش والد باید نسبت به اهمیت و ویژگی‌های این نقش آگاه شویم و در کنار آن نیازها و خصوصیات کودک را به عنوان عضو دیگر رابطه به خوبی بشناسیم تا بتوانیم دنیا را از دریچه‌ی نگاه آنان ببینیم و متناسب با نیاز آنان اقدام و تلاش کنیم.
تیم قصه‌ی من با برگزاری کارگاه‌های متنوع در جهت این آگاهی همواره در کنار خانواده‌های عزیز می‌باشد. منتظر حضور و مشارکت فعالانه‌ی شما در کارگاه‌های مهدکودک قصه‌من هستیم.
